Gedichtanalyses

Guido Gezelle – Gij badt op enen berg

Gij badt op enen berg alleen,

en... Jesu, ik en vind er geen

waar 'k hoog genoeg kan klimmen

om U alleen te vinden:

de wereld wilt mij achterna,

alwaar ik ga

of sta

of ooit mijn ogen sla;

en arm als ik en is er geen;

geen een,

die nood hebbe en niet klagen kan;

die honger, en niet vragen kan;

die pijne, en niet gewagen kan

hoe zeer het doet!

o Leert mij, armen dwaas, hoe dat ik bidden moet!

Bespreking:

Dit gedicht werd geschreven door Guido Gezelle. Hij was een Vlaamse priester en dichter uit de 19^de eeuw. Guido Gezelle staat vooral bekend om het mystieke aspect dat hij in zijn gedichten verwerkt. Dit betekent dat hij erg veel belang hecht aan het transcendente – wat de mens overstijgt – en dat hij streeft naar een persoonlijke vereniging van zijn ziel met God.[1] Dit gedicht is dan ook geen uitzondering: Gezelle beschrijft zijn wil om één te zijn met Jezus/God en de moeite die hij heeft om dat te bereiken.

In de eerste en tweede strofe omschrijft hij hoe hij Jezus wil bereiken, namelijk door een berg te beklimmen die tot de hemel reikt. Hier slaagt hij echter niet in en dat bezorgt hem erg veel pijn. Hij klaagt over het feit dat hij zich onvoldoende kan distantiëren van de maatschappij ('De wereld wilt mij achterna'). Volgens hem is dit een voorwaarde om innig contact te kunnen bereiken met God. Hij vindt het noodzakelijk om zich te kunnen afzonderen in de natuur om zelfs maar een kans te maken op een vereniging met het transcendente.

In de derde strofe draait het gedicht uit tot een regelrechte klaagzang: hij beklaagt zichzelf om de pijn die hij lijdt en het feit dat hij er met niemand over kan praten, wat deze pijn enkel versterkt. Hij heeft het over zijn armzalig bestaan, hij die zo arm is en zoveel pijn lijdt. Het gedicht wordt afgesloten met een laatste zinnetje, waarin Guido Gezelle vraagt hoe hij moet bidden, opdat hij op een dag zijn ziel misschien eindelijk kan verenigen met God.

Deze foto geeft volgens mij mooi de essentie van het gedicht weer. Het gaat dan ook letterlijk om een man die op een bergtop aan het bidden is, net als Guido Gezelle doet in Gij badt op enen berg. Ik vind het ook een erg mooie foto met een opmerkelijke kleurencombinatie. Deze afbeelding roept volgens mij een nogal mysterieuze sfeer op en dat kan vergeleken worden met het mystieke dat in het gedicht aanwezig is.

Gerrit Komrij - Oorlogssonnetje

Loert daar geen terrorist achter het raam?

Ik hoorde het in de keuken ook al tikken.

Ik droom van mullah, mohammed, imam

En van de minste windstoot moet ik schrikken—

Een losse dakpan of een arabier?

Ik slorp het nieuws op. De tv staat warm.

Ik ben nerveus. Ik heb niet echt plezier—

Ik ben de gijzelaar van vals alarm.

De heren worden stichtelijk bedankt.

Ze stampvoeten en zijn alleen nog zoet

Als er ten minste één sirene jankt.

Wie speelt het in zo'n kleuterklasje klaar

Een oorlog af te wenden die al woedt?

Doe nu je oorlog maar, papkind, doe maar.

Bespreking:

Ik heb dit gedicht gekozen omdat het gaat over een erg actueel onderwerp, namelijk het terrorisme en de angst die er – al dan niet terecht – voor heerst. Gerrit Komrij neemt duidelijk een erg kritische houding aan tegenover de ongegronde angst die bestaat in de maatschappij voor terroristen en zelfs voor moslims, wat ik erg apprecieer. Zo leeft het ik-personage in het gedicht met een permanent gevoel van angst, hij is volledig paranoïde en denkt dat er om elke hoek een terrorist schuilt. Gerrit Komrij heeft – terecht, volgens mij – het gevoel dat elke moslim erg vlug geassocieerd wordt met een terrorist. In de derde en vierde strofe (na de volta), gaat Komrij de politieke tour op. Hij uit kritiek op ‘de heren’, die volgens hem schuldig zijn voor deze angst. Wie deze ‘heren’ zijn, is niet erg duidelijk, maar wellicht gaat het om bepaalde politici of zelfs de maatschappij als geheel. 

Dit gedicht is, zoals in de titel vermeldt wordt, een sonnet. Nader onderzoek leerde me dat het gaat om een Italiaanse- of Petrarca-sonnet. Het gaat namelijk om een veertienregelig gedicht dat opgebouwd is uit twee kwatrijnen en twee terzines. Deze vormen respectievelijk een octaaf en een sextet. Bovendien volgt de wending – ook wel chute of volta genoemd – na het tweede kwatrijn. Zo is eerst sprake van nervositeit in het gedicht, er heerst namelijk een irrationele angst voor het terrorisme. Dit evolueert na de volta echter tot een eerder kritische en negatieve houding van de ik-persoon. De sfeer en de inhoud verandert dus volledig. Het rijmschema is ABAB CDCD EFE GFG.

De afbeelding die ik met dit gedicht wou associëren, spreekt voor zich. Het gaat om een cartoon die ons eraan herinnert dat bijlange niet elke moslim een terrorist is. Dit is iets dat erg vanzelfsprekend lijkt, maar elke dag opnieuw zijn duizenden moslims de slachtoffers van vooroordelen die alles behalve op hun plaats zijn. Hopelijk zal het tij op een dag keren en zullen moslims een waardig lid van de Westerse maatschappij uitmaken, zonder kwetsende vooroordelen.

Hendrik Marsman - De overtocht

De eenzame zwarte boot

vaart in het holst van den nacht

door een duisternis, woest en groot

den dood, den dood tegemoet.

ik lig diep in het kreunende ruim,

koud en beangst en alleen

en ik ween om het heldere land,

dat achter den einder verdween

en ik ween om het duistere land,

dat flauw aan den einder verscheen.

die door liefde getroffen is

en door het bloed overmand

die ervoer nog het donkerste niet,

diens leven verging niet voorgoed;

want de uiterste nederlaag

lijdt het hart in den strijd met den dood.

o! de tocht naar het eeuwige land

door een duisternis somberen groot

in de nooit aflatende angst

dat de dood het einde niet is.

Bespreking:

Dit gedicht werd in 1926 geschreven door Hendrik Marsman. Het bestaat uit een kwatrijn, twee sextetten en tenslotte nog een kwatrijn. Het rijmschema is – vooral in de twee laatste strofes – erg onregelmatig. In de twee eerste strofes daarentegen is er toch enige vorm van rijmen aanwezig, met rijmschema ABAC DEFEFE. In het gedicht zijn heel wat metaforen aanwezig, zo verwijst Hendrik Marsman steeds naar het ‘donkere’ of het ‘duistere’ wanneer hij de dood bedoelt of associeert hij het leven dan weer met het ‘heldere land’. Verder zijn er niet al te veel merkwaardigheden. Volgens mij gaat het Marsman dan ook meer om inhoud van het gedicht en de sfeer die het met zich meebrengt dan om zijn stilitische kunde te etaleren.

Het gedicht gaat over de tocht naar de dood en de gevoelens die deze tocht opwekken bij Marsman. Hendrik Marsman associeert men al snel met het vitalisme en dit is ook in dit gedicht prominent aanwezig. In het vitalisme wordt het leven verheerlijkt en staat de drang om een vurig en intens leven te leiden centraal. [2] Dit kan je volgens mij mooi terugzien in het gedicht: de tocht wordt beschreven als een erg donkere en beangstigende ervaring. Hij kijkt dan ook met een erg droefgeestig gevoel terug naar het leven; het heldere land dat in sterk contrast staat met de duisternis waarmee hij de dood associeert. Hendrik Marsman gaat de dood vol tegenzin tegemoet en dit past dus mooi in het plaatje van het vitalisme. Opvallend vind ik dat de laatste versregel toch in contrast staat met de rest van het gedicht: Marsman lijkt hier enigszins hoopvol dat de dood misschien toch niet het einde is.

Wat ik vooral zo mooi vond aan dit gedicht – en dit is ook meteen de reden waarom ik het gekozen heb – is de sfeer die het oproept. Er heerst namelijk een erg duistere en beangstigende stemming, die van het lezen een erg unieke ervaring maakt. Ik heb dan ook gezocht naar een foto die deze sfeer mooi kon weergeven en botste tegen bovenstaande foto. In de foto wordt de tocht naar de onderwereld geschetst en dit deed me natuurlijk meteen denken aan het gedicht.

Herman de Coninck - Winter

Winter. Je ziet weer de bomen

door het bos, en dit licht

is geen licht maar inzicht:

er is niets nieuws

zonder de zon.

En toch is ook de nacht niet

uitzichtloos, zolang er sneeuw ligt

is het nooit volledig duister, nee,

er is de klaarte van een soort geloof

dat het nooit helemaal donker wordt.

Zolang er sneeuw ligt is er hoop.

Bespreking:

Herman de Coninck, de schrijver van dit gedicht, behoort tot de stroming van het realisme. Dat betekent dat hij de werkelijkheid op een erg waarheidsgetrouwe manier weergeeft. Het gedicht Winter dateert uit 1981 en gaat, zoals de titel verklapt, over de winter. Dit is een seizoen dat vaak een nogal negatieve connotatie krijgt en dat dikwijls geassocieerd wordt met lage temperaturen, donkere dagen en allerlei andere narigheden. In dit gedicht is dat echter helemaal niet het geval. Al snel wordt duidelijk dat de schrijver een erg positief beeld heeft van de winter. In de eerste strofe wordt dat op een bijzonder mooie manier weergegeven: waar een ‘normale’ mens kale bomen betreurt, heeft Herman de Coninck het over de positieve gevolgen. Hij ziet geen kale bomen, maar wel licht dat volledig doordringt en dat het bos doet schijnen. De eerste strofe wordt afgesloten met een eveneens zeer fraaie zin: er is niets nieuws zonder de zon. Hiermee bedoelt Herman de Coninck dat dit nieuwe licht in de winter allerlei nieuwe dingen doet verschijnen.

In de tweede strofe doet de schrijver ons even vermoeden dat de sfeer zal omdraaien door het gebruik van de woorden ‘en toch’. Al snel blijkt dat dat echter niet het geval is. Hoewel er nu ook gesproken wordt over de duisternis, gebeurt dat vooral om het contrast met het licht in de verf te zetten. Dit licht wordt steevast geassocieerd met winter, onder andere in de vorm van sneeuw. Hij zegt ook letterlijk dat zolang er sneeuw ligt, er geen duisternis kan optreden en hoop aanwezig zal blijven. Met deze positieve boodschap eindigt het gedicht.

Deze foto is een quasi letterlijke weergave van het gedicht. Ook hier gaat het om de winter, met de gevolgen die eraan verbonden zijn: kale bomen, de koude sneeuw,... Toch worden - net als in het gedicht - vooral de positieve kenmerken van de winter in de verf gezet. Het is een zeer lichte foto, dat in het gedicht geassocieerd wordt met hoop. Ikzelf vind de winter een erg mooie en plezierrijke periode en kan mij dus wel degelijk vinden in deze mening. 

Frederik van Eeden – De Waterlelie

Ik heb de witte water‐lelie lief,

daar die zoo blank is en zoo stil haar kroon

uitplooit in ’t licht.

Rijzend uit donker‐koelen vijvergrond,

heeft zij het licht gevonden en ontsloot

toen blij het gouden hart.

Nu rust zij peinzend op het watervlak

en wenscht niet meer....

Bespreking:

Frederik van Eeden was een lid van de Tachtigers. Zij worden weleens De Grote Vernieuwers genoemd, omdat ze volledig komaf maakten met de toen bestaande poëzie. De tachtigers maakten gebruik van een volledig nieuwe vorm van beeldspraak, waarvan de natuur het beginpunt was en het visuele aspect erg belangrijk was. Dit kan zeker herkend worden in dit gedicht, De Waterlelie.[3]

In dit gedicht bespreekt Van Eeden een waterlelie. Hij verheerlijkt het en beschrijft het als zijnde een erg sierlijke plant uit de even elegante natuur. Deze natuur vormt dus het beginpunt van het gedicht en van de poëzie van de Tachtigers in het algemeen.

In de tweede strofe beschrijft Frederik Van Eeden de groei van de waterlelie op een alweer erg elegante wijze. De waterlelie rijst langzaam naar het oppervlak en neemt het licht tot zich. Daardoor wordt het gouden hart zichtbaar, de bloem van de waterlelie die het summum van schoonheid voorstelt. In de laatste strofe komt de waterlelie tot stilstand.

Een foto van een zwaan lijkt op het eerste zicht misschien wat ver gezocht, maar toch is er voor mij een duidelijk verband. De sierlijkheid van de waterlelie, die doorheen het gedicht centraal staat, kan ook in een zwaan herkend worden, dat door velen als één van de elegantste dieren wordt beschouwd.

Paul van Ostaijen - Melopee

Onder de maan schuift de lange rivier

Over de lange rivier schuift moede de maan

Onder de maan op de lange rivier schuift de kano naar zee

Langs het hoogriet

langs de laagwei

schuift de kano naar zee

schuift met de schuivende maan de kano naar zee

Zo zijn ze gezellen naar zee de kano de maan en de man

Waarom schuiven de maan en de man getweeën gedwee naar de zee

Bespreking:

Het gedicht Melopee, Grieks voor lied, is een erg opmerkelijk gedicht. Wat meteen opvalt bij dit gedicht, is het melodieuze aspect: bij het lezen, begrijp je de titel meteen. Het lied heeft als het ware een melodie en lijkt erg op een slaapliedje. Waarom dat zo is, is nogal moeilijk te vatten, maar mogelijk heeft dat te maken met de klanken die worden gebruikt. Vooral de klanken r en l, die men ook weleens liquidae noemt, komen op regelmatige wijze terug in het gedicht. Deze klanken geven het gedicht een nogal slaperige, bijna slome sfeer. Als lezer kom je als het ware tot rust bij het lezen van het gedicht. Dat maakt van het lezen ervan een erg unieke ervaring en dat is iets kenmerkends voor Paul van Ostaijen, die vaak met de lay-out en met klanken speelt om een bepaalde sfeer op te wekken. Ook opmerkelijk aan dit gedicht is het visuele aspect dat op de voorgrond staat. Het beeld, van een kano dat door een rivier stroomt, kan je je als lezer echt voorstellen. Dit komt door de nauwkeurige beschrijving, maar ook door de rustgevende sfeer die erg mooi overkomt.

Paul van Ostaijen hanteert een nogal gemakkelijke woordenschat, wat het erg begrijpelijk maakt en de sfeer misschien wel nog meer versterkt. Bovendien worden heel wat woorden herhaald, wat het gedicht een monotoon aspect bezorgt. Ook dit versterkt de slaperige sfeer, die dus centraal staat in het gedicht.

Het gedicht gaat over een kano dat erg langzaam door een rivier schuift. Deze rivier is een metafoor voor Van Ostaijens leven: tijdens zijn leven beleeft hij zowel mooie als slechte momenten (hoog- en laagriet), maar wat wel vaststaat, is dat het leven verder gaat. De kano blijft immers verdergaan en daar staat hij volledig onmachtig tegenover.

Dit schilderij, Canoe in Moonlight van Jo Huppler, past volgens mij perfect bij het gedicht. Niet enkel de inhoud komt overeen - een kano die richting maan vaart -, maar ook de sfeer herken ik volledig. Door de vage, ruwe lijnen ontstaat immers een rustgevende sfeer en bevindt de natuur zich in perfecte harmonie. Deze stemming komt dan ook volledig overeen met diegene die werd opgewekt toen ik Melopee las.


Paul van Ostaijen - Boem Paukeslag

Bespreking:
Dit gedicht heb ik gekozen omwille van het enorme contrast dat er bestaat met het ander werk dat ik van Paul van Ostaijen heb besproken; Melopee. Dit contrast wordt verwezenlijkt op verschillende vlakken. Onder andere qua taal, lay-out of zelfs sfeerschepping bestaat er een zeer groot verschil.
Net als bij Melopee is er sprake van visuele kunst, maar de manier waarop dat bereikt wordt, is ook totaal verschillend. Waar dat in het gedicht Melopee gebeurde door middel van strategische woord- en klankkeuzes, gebeurt dat in Boem Paukeslag met behulp van lay-out. Het gedicht is eigenlijk al een visueel werk op zich, dat de zintuigen als het ware op alle mogelijke manieren aanvalt.

Door het gebruik van verschillende lettertypes creëert Van Ostaijen een erg chaotische en dynamische sfeer. Een groter lettertype stelt een hogere intensiteit voor en dit komt erg geslaagd over. Boem Paukeslag is een erg experimenteel gedicht en hiermee tastte Van Ostaijen de grenzen af van wat al dan niet als kunst of poëzie kan beschouwd worden. Het draait hier dus niet om de inhoud - die eigenlijk geen enkel belang heeft -, maar wel om het experiment en de ervaring bij het lezen. Paul Van Ostaijen vertoont heel wat dadaïstische trekken in zijn oeuvre. Zijn gedichten zijn namelijk erg grafisch en bevind zich vaak op het randje van absurd en volledig betekenisloos.

Deze foto heb ik gekozen om een erg eenvoudige reden. Om het cru te zeggen: het slaagt nergens op. Net als bij Boem Paukeslag draait het hier niet om de schoonheid, maar wel om de gevoelens die worden opgeroepen bij het publiek. Het grafische aspect en de chaos staan dan ook centraal. Het is dan ook zeker niet zo dat ik dit een mooie afbeelding vind, en dat geldt ook voor het gedicht Boem Paukeslag, maar ik vond het gedicht zo eigenaardig, dat het het vermelden waard was.

---

[1] http://nl.wikipedia.org/wiki/Mystiek
[2] hhttp://nl.wikipedia.org/wiki/Vitalisme_%28literatuur%29
[3] http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/19de/literatuurgeschiedenis/lg19013.html